Cechą charakterystyczną olejów smarowych jest ich smarność, czyli zdolność do zmniejszenia tarcia w inny sposób niż poprzez zmianę lepkości. Wymaganiami stawianymi olejom smarowym są niskotemperaturowe właściwości, stabilność termiczna, termooksydacyjna i chemiczna, odpowiednie właściwości reologiczne, smarne i przeciwzużyciowe, a także niska toksyczność i niepalność.

Oleje smarowe są wyrobami gotowymi do użytku. W skład tych produktów wchodzą oleje bazowe oraz dodatki uszlachetniające. Wyróżnia się kilka rodzajów dodatków, którymi są między innymi inhibitory utleniania, dyspergatory, modyfikatory właściwości reologicznych, emulgatory i deemulgatory, modyfikatory tarcia, a także dodatki przeciwzużyciowe, przeciwzatarciowe, antypienne, barwiące, a nawet zapachowe.

Rolą tych substancji jest między innymi:

• obniżenie temperatury krzepnięcia oleju,
• polepszenie smarności oleju,
• zwiększenie lepkości i wskaźnika lepkości,
• poprawa odporności na utlenianie,
• ograniczenie pienności oleju,
• zapobieganie przed tworzeniem się szlamu olejowego.

Oleje smarowe mogą być mineralne lub syntetyczne. Te pierwsze pochodzą z przeróbki ropy naftowej lub surowców bitumicznych. Są powszechnie stosowane, jednak ich właściwości często są niewystarczające.  Z tego względu coraz większą popularność zyskują oleje syntetyczne otrzymywane w wyniku reakcji chemicznej.

Dzięki różnorodności cech oraz wielofunkcyjności olejów smarowych, często są stosowane jako produkty specjalistyczne. Wykorzystywane są jako:

• oleje do hiperkompresorów,
• oleje do sprężarek chłodniczych,
• oleje do sprężarek gazu,
• oleje przekładniowe,
• oleje włókiennicze.