Kosmetykami nazywamy preparaty i wyroby chemiczne szczególnego rodzaju, których przeznaczeniem jest pomoc w utrzymaniu higieny osobistej, pielęgnacji oraz ogólnego zdrowia ludzkiego ciała. Są to produkty, które najczęściej mają bezpośredni kontakt ze skórą i od których oczekuje się oddziaływania na nią w określony sposób. Przemysł kosmetyczny wykorzystuje szeroką gamę surowców bogatych min. w takie pierwiastki jak cynk, siarka, tlen, węgiel czy złoto. Każdy z nich na swój sposób podnosi aktywność formulacji, a co za tym idzie, poprawia również skuteczność kosmetyku, w którym został użyty. W poniższym artykule skupimy się właśnie na cynku, który cechuje się wieloma pozytywnymi właściwościami.
Kosmetyki z cynkiem już od dłuższego czasu cieszą się bardzo dużą popularnością. Na sklepowych półkach możemy znaleźć go w różnych formulacjach, między innymi w kremach do twarzy, tonikach, żelach czy też zasypkach stworzonych przez marki przodujące w branży kosmetycznej.
Badania wykazały, że skóra człowieka, to tkanka, która jest jedną z najbardziej zasobnych w ten pierwiastek. Największe jego ilości są zlokalizowane w naskórku, w warstwie kolczystej. W skórze właściwej koncentracja cynku zmniejsza się wraz z głębokością warstwy. Uczestniczy on w wielu reakcjach fizjologicznych, w tym w wytwarzaniu prostaglandyn, odpowiedzianych za funkcje wydzielnicze. Wpływa na procesy regeneracyjne skóry, będąc aktywnym ogniwem w przetwarzaniu kwasów tłuszczowych. Wspomaga metabolizm kolagenu, odpowiadającego za wiele funkcji, w tym wzrost włosów i paznokci.
W zależności od natury chemicznej użytego surowca cynkowego, produkty kosmetyczne mogą posiadać szerokie spektrum działania. Okazuje się, że cynk posiada właściwości antyoksydacyjne oraz chroni przed promieniowaniem ultrafioletowym, dzięki czemu wspiera metody zapobiegania zachorowaniu na raka skóry. Przeciwutleniające właściwości są spowodowane trzema czynnikami. Po pierwsze, cynk nie wykazuje aktywności oksydacyjno-redukcyjnej, co skutkuje brakiem zdolności do wytwarzania wolnych rodników. Po drugie, samo powstawanie wolnych rodników jest spowodowane obecnością szkodliwych jonów metali, które cynk ma zdolność do zastępowania. Po trzecie, obecne składniki, takie jak metalotioneina oraz dysmutaza nadtlenkowa zwiększają właściwości antyutleniające. Działanie kationów cynku na produkowane przez fosforan dinukleotydu nikotynoamidoadeinowego (NADPH) reaktywne formy tlenu polega na zmniejszaniu ich aktywności. Cynk redukuje również część produktów ubocznych metabolizmu komórkowego, w tym rodniki hydroksylowe oraz związki zawierające rodnik ponadtlenkowy. Wpływa to na bardzo dobre właściwości przeciwzapalne preparatów bogatych w ten składnik. Potwierdzono również wpływ cynku na szybsze gojenie się ran oraz przeciwdziałanie zakażeniom. Niedobór cynku może prowadzić do alergii oraz schorzeń skóry, gdyż zaburzony jest wtedy układ immunologiczny. Okazuje się, że powoduje to między innymi bielactwo paznokci. Dlatego też cynk w kosmetyce jest niezbędnym elementem celu utrzymania skóry w dobrej kondycji.
Jak wspomniano wyżej, część właściwości związków cynku korzystnych w kosmetologii jest wspólna, jednak niektóre związki posiadają wyjątkowe dla siebie funkcje. W zależności od formy różnią się również mocą działania oraz dostępnością biologiczną. Ze względu na właściwości przeciwzapalne, związki cynku znajdują zastosowanie w dermokosmetykach mających wygasić zmiany zapalne spowodowane między innymi trądzikiem różowatym, egzemą czy też łojotokowym zapaleniem skóry. Na liście Międzynarodowej Klasyfikacji Składników Kosmetyków INCI, na której znajdują się wszystkie stosowane w kosmetyce składniki, znajduje się aż 55 różnych materiałów, zawierających cynk. Aż 7 z nich zostało również zaakceptowanych przez organizację FDA jako bezpieczne i skuteczne środki możliwe do zakupu bez recepty.
Najczęściej wykorzystywanym składnikiem do kosmetyków przeciwsłonecznych jest tlenek cynku. Charakteryzuje się on działaniem ściągającym i ochronnym skóry, posiada zdolność odbijania i rozpraszania promieniowania UVA. Dzięki temu zalicza się go do filtrów fizycznych. Występuje jako krem do twarzy z cynkiem, mleczko lub płyn do stosowania na skórę, gdzie sam tlenek cynku jest w postaci bardzo dobrze rozdrobnionego pyłu. Taka forma użyta do produkcji pozwala na to, aby preparaty nie zatykały porów skóry ani nie podrażniały skóry wrażliwej. Tlenek cynku wykazuje również działanie matujące. Z tego względu bardzo często możemy go spotkać w preparatach skierowanych dla osób zmagających się z atopowym zapaleniem skóry lub w kosmetykach przeznaczonych dla cery tłustej. Tlenek cynku oraz węglan cynku odznaczają się również wyjątkowo wysokimi właściwościami łagodzącymi, co przekłada się na ich użycie w trakcie leczenia świądu.
Ten związek chemiczny, czyli octan cynku charakteryzuje się silnym działaniem przeciwdrobnoustrojowym, spowalniając kolonizację mikroorganizmów w preparacie oraz zmniejszając ich ilość na powierzchni skóry. Ponadto łagodzi podrażnienia oraz wspomaga regenerację. Częstą praktyką jest wykorzystanie wodorotlenku cynku z wodnym roztworem octanu cynku w preparatach żelowych do kosmetyków po goleniu oraz dezodorantów. Zamiast octanu cynku używa się również wodnego roztworu chlorku cynku, co spotykane jest również w tonikach do twarzy oraz pudrach. W chorobach skóry, w celu oczyszczenia jej z nagromadzonego łoju skórnego oraz przywrócenia odpowiedniego pH, stosuje się preparaty cynkowe w postaci zasypek, maści oraz past.
Glukonian cynku to kolejny chemiczny preparat charakteryzujący się działaniem przeciwzapalnym oraz bakteriobójczym. Idealnie nadaje się jako składnik w kosmetykach do pielęgnacji skóry tłustej oraz trądzikowej, ponieważ zmniejsza ilość bakterii oraz reguluje wydzielanie sebum. Dodatkowo przy tym łagodzi oraz wspomaga regenerację skóry. Ze względu na właściwości dezodorujące dodaje się go również do past do zębów oraz dezodorantów, gdyż zapobiega powstawaniu nieprzyjemnego zapachu.
Pirytonian cynku oprócz zastosowania jako składnik aktywny, często pełni rolę konserwantu. Hamuje on rozwój bakterii w preparacie, a także zapobiega wtórnym zakażeniom mikroorganizmami, na które narażony jest kosmetyk w trakcie codziennego użytku, na przykład przez bezpośrednie wyciąganie produktu z opakowania palcami. Popularnie stosuje się go również jako substancję przeciwłupieżową, regulującą wydzielanie sebum oraz przeciwświądową. Siarczan cynku stanowi substancję przeciwzbrylającą, dzięki czemu zapobiega przemieszczaniu się stałych cząsteczek w wyrobie kosmetycznym. Najczęściej stosuje się go w produktach do jamy ustnej, gdyż ma działanie przeciwpróchnicze, a także usuwa osad nazębny i przebarwienia. Jest również silnie przeciwdrobnoustrojowy, co również sprzyja zastosowaniu zarówno w jamie ustnej, jak i na skórze w preparatach ściągających, przeciwzapalnych oraz łagodzących i regenerujących.
Cynk PCA w kosmetykach jest doskonałym humektantem, który hamuje wysychanie kosmetyku oraz zapobiega krystalizacji produktu przy ujściu z butelki. Jest drugim obok tlenku cynku, związkiem cynkowym, najczęściej stosowanym w kosmetykach. Taki surowiec, dostępny pod nazwą handlową EXOsoft ZN ma działanie nawilżające, ujędrniające i poprawiające elastyczność skóry. Wykazuje działanie redukujące aktywność 5-α-reduktazy, dzięki czemu zmniejsza wypadanie włosów. Ma również działanie regulujące wydzielanie sebum i znajduje szerokie zastosowanie, zwłaszcza w pielęgnacji skóry trądzikowej oraz problematycznej skóry głowy. Tak samo jak inne związki cynkowe, ma działanie ściągające, kojące oraz łagodzące. Przyśpiesza regenerację skóry, stymuluje syntezę kolagenu oraz hamuje wzrost ilości bakterii na powierzchni skóry. Cynk PCA stanowi również syntetyczny detergent z grupy alkiloeterosiarczanów, będący łagodnym środkiem, często dodawanym w roli emulgatora zapewniającego trwałość powstającej emulsji. Jest silnie antyoksydacyjny, dzięki czemu opóźnia jej starzenie się, zapobiegając narażeniu na oddziaływanie promieni ultrafioletowych. Wykazuje działanie przeciwdrobnoustrojowe w kierunku Propionibacterium acnes, będącą bakterią odpowiedzialną za występowanie wykwitów trądzikowych, oraz Staphylococcus epidermidis, bakterii z rodzaju gronkowców, która u osób z osłabioną odpornością dostaje się do krwiobiegu, wywołując różnego rodzaju zakażenia i choroby, takie jak zapalenie otrzewnej, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych czy nawet sepsa.
Ten związek cynku, czyli siarczan cynku najpowszechniej używa się w preparatach do jamy ustnej. Oprócz właściwości typowych dla związków cynkowych, czyli działania ściągającego, przeciwzapalnego oraz regenerującego i łagodzącego, charakteryzuje się również bardzo dobrymi właściwościami przeciwdrobnoustrojowymi oraz przeciwpróchnicowymi. Dzięki temu zmniejsza ilość mikrobów pojawiających się w jamie ustnej, a także niweluje osad nazębny oraz przebarwienia.
Chlorek cynku, oprócz wymienionego wcześniej zastosowania w połączeniu z octanem cynku, jest często spotykany w preparatach do higieny jamy ustnej. Pełni w nich rolę substancji polerującej i oczyszczającej. Ponadto, doskonale niweluje powstawanie nieprzyjemnych zapachów.
Mirystynian cynku ma nieco odmienne funkcje w porównaniu do innych cynkozwiązków. Stanowi modyfikator reologii, czyli składnik, który odpowiada za zwiększenie lepkości preparatu jednocześnie ułatwiając rozprowadzanie kosmetyku na powierzchni skóry. Jest również substancją przeciwzbrylającą, co oznacza, że ogranicza aglomerację cząstek stałych w produkcie. Ze względu na swoje właściwości zmętniające sprawia, że kosmetyki są mniej przeźroczyste.
Stearynian cynku, podobnie jak mirystynian cynku, wpływa na konsystencję preparatu będąc modyfikatorem reologii. Stanowi również środek przeciwzbrylający. Posiada jednak jeszcze jedną dodatkową funkcję – ze względu na pozostawianie białego zabarwienia, jest stosowany w preparatach do wybielania zębów.
