W handlu, transporcie i przemyśle operuje się dziś tysiącami substancji chemicznych, które mogą stwarzać zagrożenie dla ludzi i środowiska naturalnego. Prawidłowe oznakowanie produktów pomaga uzmysłowić użytkownikom ryzyko i przedsięwziąć odpowiednie kroki zaradcze. Jest to podstawowy warunek kreowania bezpiecznego środowiska życia i pracy.
Unijna podstawa prawna, czyli rozporządzenie CLP
Oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych ma sens tylko wówczas, gdy jest powszechnie rozumiane i zunifikowane. W tym celu od lat prowadzi się działania na szczeblu międzynarodowym zmierzające ku stworzeniu uniwersalnego systemu ostrzegania i informacji o ryzyku.
Najważniejszą inicjatywą w tym zakresie było opracowanie przez ONZ Globalnie Ujednoliconego Systemu Klasyfikacji i Oznakowania (GHS). Funkcjonuje on już w ponad 60 krajach świata, a w 2009 r. został przyjęty również przez Unię Europejską. Istniejące wcześniej oznaczenia substancji niebezpiecznych zastąpiono nowymi wskazanymi w Rozporządzeniu CLP, które jest dziś obowiązującym standardem w całej Wspólnocie.
CLP to skrót od angielskiego wyrażenia „Classification, Labelling and Packaging”. Przedmiotowe rozporządzenie określa bowiem, w jaki sposób powinny być klasyfikowane, oznakowane i pakowane substancje chemiczne i ich mieszaniny. W dokumencie zawarto m.in. klasy i kategorie zagrożeń oraz wytyczne dotyczące przygotowania etykiety produktu oraz jej umieszczenia na opakowaniu substancji lub mieszaniny chemicznej.
Rozporządzenie CLP reguluje także użycie alternatywnych nazw chemicznych w celu ochrony własności intelektualnej oraz funkcjonowanie wykazów substancji wprowadzanych do obrotu.
Klasyfikacja niebezpiecznych substancji chemicznych
Kluczowym czynnikiem sukcesu systemu GHS jest spójna kategoryzacja. Dla przejrzystości stworzono więc trzy rodzaje klas zagrożeń, które stwarzać mogą substancje chemiczne i ich mieszaniny. Są to:
- zagrożenia fizyczne;
- zagrożenia dla zdrowia;
- zagrożenia dla środowiska naturalnego.
Oznaczenia niebezpiecznych substancji chemicznych muszą jasno wskazywać klasę zagrożenia. W pierwszej ze wspomnianych wyżej kategorii mogą to być na przykład materiały wybuchowe, gazy łatwopalne, substancje i mieszaniny samoreaktywne lub substancje powodujące korozję metali.
W kategorii zagrożeń dla zdrowia definiuje się m.in. toksyczność ostrą, działanie żrące na skórę, działanie drażniące na oczy czy działanie mutagenne na komórki rozrodcze. Oddzielną klasą ryzyka jest również rakotwórczość produktów.
Ponadto w Rozporządzeniu CLP identyfikuje się substancje chemiczne stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego oraz warstwy ozonowej.
Zasady sporządzania oznakowania
Zgodnie z obowiązującymi przepisami za sporządzenie stosownego oznaczenia substancji niebezpiecznych odpowiedzialny jest producent, importer lub dystrybutor. Etykieta informująca o zagrożeniach musi powstać przed wprowadzeniem danego produktu do obiegu. Obowiązek dotyczy przy tym zarówno substancji sklasyfikowanych w ramach systemu GHS, jak i ich mieszanin.
Etykieta zawierająca oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych powinna być przede wszystkim czytelna. Elementy etykiety wyraźnie odróżniają się od tła, a ich wielkość i odstępy między znakami umożliwiają łatwe odczytanie tych elementów.
Etykiety sporządza się ją w języku urzędowym kraju, w którym dany produkt ma zostać wprowadzony do obrotu.
Rozporządzenie CLP określa również, jakie informacje muszą znaleźć się na etykiecie. Oprócz specjalistycznych sformułowań odnoszących się do zagrożeń związanych z daną substancją chemiczną są to m.in. dane dostawcy, określenie ilości produktu oraz informacje uzupełniające.
Oznaczenia niebezpiecznych substancji – sposób informowania
Zunifikowany system klasyfikacji zagrożeń precyzuje również sposoby, w jakich informacje powinny być przekazywane użytkownikom. Należą do nich:
- piktogramy określające rodzaj zagrożeń, czyli graficzne znaki ostrzegawcze;
- hasła ostrzegawcze, czyli lapidarne zwroty określające poziom zagrożenia;
- zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz środki ostrożności.
W ramach systemu CLP/GHS stworzono dziewięć piktogramów mających postać obróconych rombów o czerwonej obwódce. W każdym z nich znajduje się łatwy do interpretacji symbol, który zwiększa czytelność etykiety i zwraca uwagę użytkownika. Jego wzmocnieniem jest równie wyraziste jednowyrazowe hasło. W zależności od stopnia ryzyka może to być „niebezpieczeństwo” bądź „uwaga”.
Oznakowanie niebezpiecznych substancji chemicznych obejmuje także dwa typy zwrotów wskazujących rodzaj zagrożeń oraz wskazujących środki ostrożności. Pierwszy z nich (zwroty H), opisuje charakter i intensywność zagrożenia, a w skróconej formie ma postać czteromiejscowego kodu. Dla przykładu kod H252 niesie w sobie komunikat: „substancja samonagrzewająca się w dużych ilościach; może się zapalić”.
Zwroty P wskazują zalecane środki ostrożności, dzięki którym można ograniczyć ryzyko dotyczące danego produktu. I w tym przypadku przepisy przewidują czteromiejscowe kody, które odnoszą się do prewencji, reagowania, przechowywania oraz usuwania niebezpiecznej substancji chemicznej.
Wszystkie wspomniane wyżej elementy składają się na wymagane prawem oznaczenie, które w sposób optymalny spełnia swoją ostrzegawczą funkcję. Tym samym pozwala ograniczać częstotliwość wypadków oraz katastrof naturalnych. Dbałość o prawidłowe oznakowanie substancji niebezpiecznych leży więc w interesie nas wszystkich!