Antyskalantami nazywane są substancje opóźniające osadzanie się kamienia kotłowego.
Kamień kotłowy powstaje w wyniku strącania się, a następnie krystalizacji soli słabo rozpuszczalnych w wodzie, takich jak siarczany baru, wapnia, strontu oraz węglan wapnia. W wyniku narastania kamienia kotłowego w instalacjach zostaje zmniejszony przepływ poprzez utworzone czopy. W celu zapobiegania niekorzystnemu procesowi powstawania kamienia należy stosować antyskalanty, które chronią elementy instalacji, wydłużając ich żywotność. Antyskalanty mają zdolności wiązania metali występujących w postaci jonowej w wodzie. Tworzą się wówczas związki kompleksowe rozpuszczalne w wodzie, co zapobiega powstawaniu kamienia.
Najczęściej antyskalantami są związki powierzchniowo czynne, które działają na trzy sposoby:
Poprzez dyspersję – rozpraszają cząsteczki soli tworzące kamień, poprzez przyleganie do tych cząsteczek i osłabianie ich ujemnego ładunku. W efekcie kryształy zostają odseparowane od siebie i nie mają możliwości ponownego połączenia ze sobą.
Poprzez inhibicję progowego poziomu – utrzymują nasycone roztwory soli słabo rozpuszczalnych w wodzie, zapobiegając ich strącaniu.
Poprzez modyfikacjękryształów – zniekształcają kryształy. Powoduje to powstawanie nierównych struktur, bardziej owalnych, co zaburza procesy tworzenia sieci krystalicznych, tym samym zapobiegając narastaniu kamienia kotłowego.
Antyskalanty są stosowane głównie w zamkniętych obiegach wody. Wykorzystywane są w kotłach, systemach chłodzących w elektrowniach, a także w przemysłowych stacjach osmotycznych. Wykazują aktywność zarówno w zimnej, jak i gorącej wodzie. Najskuteczniejszymi antyskalantami są związki oparte na fosforanach, które dodatkowo mają właściwości przeciwkorozyjne.
