Sorbitol – właściwości, zastosowania i wpływ na zdrowie

Słodki smak jest nam znany od narodzin, m.in. dlatego, że mleko matki zawiera cukier mleczny — laktozę. Nic więc dziwnego, że słodkości są tak atrakcyjne i chętnie wykorzystywane w przemyśle spożywczym, kusząc konsumentów, którzy uwielbiają ciastka i czekolady. Warto jednakże pamiętać, że nadmierna konsumpcja węglowodanów może szkodzić zdrowiu, co skłania do poszukiwania alternatywnych substancji słodzących. Jednym z nim jest sorbitol, znajdujący się w wielu owocach, cieszący się rosnącym zainteresowaniem przemysłowym, stanowiący, za substancję słodzącą, a także środek nawilżający, teksturujący i zmiękczający. Czym zatem jest sorbitol i jakie są jego właściwości?

Opublikowano: 23-01-2025

Co to jest sorbitol i jak się go pozyskuje?

Sorbitol to poliol, czyli rodzaj alkoholu cukrowego, który naturalnie występuje w wielu owocach (tj. jabłka, gruszki, morele, brzoskwinie oraz w dojrzałych owocach jarzębiny). Jest szeroko stosowany w przemyśle jako substancja słodząca — ma około 60% słodyczy sacharozy, ale przy tym jest mniej kaloryczny. Sorbitol ma również właściwości nawilżające, co sprawia, że jest popularnym składnikiem w produktach spożywczych, kosmetykach i produktach do pielęgnacji osobistej. Dodatkowo, ze względu na swoją zdolność do zatrzymywania wilgoci (tzw. humektant), stosowany jest jako środek teksturujący i zmiękczający w różnych produktach spożywczych.

Poliole często łączy się z innymi sztucznymi słodzikami, ponieważ ich słodkość jest niższa w porównaniu do naturalnych cukrów. Sorbitol, który można również nazywać D-glucitolem, sorbitem lub alkoholem heksahydroksylowym, jest znanym przedstawicielem tej grupy i nosi oznaczenie E420.

Zobacz: https://www.products.pcc.eu/pl/produkty/budowa/estry-sorbitanu/

Właściwości sorbitolu — dlaczego jest tak popularny?

Blisko połowa globalnego użycia polioli przypada na sorbitol, gdzie nawet 75% tej substancji znajduje zastosowanie w produktach nieżywnościowych. Oznacza to, że sorbitol jest powszechnie wykorzystywany w takich produktach, jak pasty do zębów, farmaceutyki oraz kosmetyki. Prognozy wskazują, że do końca roku 2029 wartość światowego rynku polialkoholi może osiągnąć 3,16 mld USD, w porównaniu do 1,987 mld USD w roku 2019, co świadczy o wzroście popularności polioli. Ta popularność nie powinna nikogo dziwić — jako alkohol cukrowy, sorbitol nie jest metabolizowany przez bakterie w jamie ustnej w taki sposób, jak to ma miejsce w przypadku sacharozy, co oznacza, że nie przyczynia się do rozwoju próchnicy. Dodatkowo jest efektywnym humektantem, co oznacza, że ma zdolność do wiązania wody. Stosuje się go więc w kosmetykach, kremach, balsamach i innych produktach pielęgnacyjnych, aby pomóc w utrzymaniu wilgoci skóry.

Szklany słoik wypełniony białym proszkiem, obok drewniana łyżeczka z odrobiną tego samego proszku, niebieski kubek oraz plastikowa torebka z proszkiem na drewnianym tle.

Zastosowanie sorbitolu w przemyśle

Do produkcji sorbitolu wykorzystuje się konkretne metody chemiczne. Mechanizm powstawania bazuje na redukcji D-glukozy i L-glukozy. Może także być też otrzymywany z D-fruktozy, ale jego wydajność jest znacznie mniejsza. Ze względu na unikatowe właściwości, stosowany jest chętnie w kilku sektorach — od przemysłu spożywczego, przez farmaceutyczny, aż po kosmetyczny.

Przemysł spożywczy

W dużym uogólnieniu można uznać, że jest używany do produkcji żywności, w tym produktów light, tj. gumy do żucia, cukierki i desery mrożone. Dzięki swoim właściwościom higroskopijnym sorbitol zapobiega wysychaniu produktów oraz pomaga w zachowaniu ich tekstury i świeżości, a jako stabilizator tekstury jest stosowany w produkcji marmolad i żelków, zapobiegając krystalizacji cukru.

Spotkać go można w takich produktach, jak:

  • przetwory mleczne fermentowane bez dodatków smakowych i aromatów, które zostały poddane obróbce cieplnej po procesie fermentacji,
  • przetwory mleczne fermentowane z dodatkami smakowymi lub aromatami, w tym te, które przeszły obróbkę cieplną,
  • sery topione,
  • lody o zmniejszonej kaloryczności lub bez cukru,
  • suszone owoce i warzywa,
  • owoce i warzywa marynowane w occie, oleju lub solance,
  • dżemy, galaretki i marmolady o zmniejszonej wartości energetycznej lub bez dodatku cukru.

Przemysł farmaceutyczny

W przemyśle farmaceutycznym sorbitol pełni kluczowe funkcje jako: środek wypełniający oraz osmotycznie aktywny składnik w formułach leków doustnych i płynów. Jest stosowany w tabletkach, syropach oraz pastach do zębów. Wykorzystywany też jest przed zabiegami i badaniami — głównie jako środek o właściwościach przeczyszczających (spożywanie go w ilości >30 g dziennie może skutkować biegunkami i nudnościami). Co ciekawe — wykorzystywany jest również do produkcji witaminy C, a także w pielęgnacji jamy ustnej (tj. w produktach do higieny jamy ustnej).

Przemysł kosmetyczny

W przemyśle kosmetycznym sorbitol jest ceniony za swoje właściwości nawilżające, dlatego też jest powszechnie używany w formułach produktów tj. kremy, balsamy, oraz maski do twarzy. Ta popularność wynika ze zdolności przyciągania wody i zatrzymywania jej w naskórku, co oczywiście przyczynia się do utrzymania odpowiedniego poziomu nawilżenia skóry.

Co ciekawe — sorbitol klasyfikowany jest w Międzynarodowej Nomenklatury Kosmetycznej (ang. International Nomenclature of Cosmetic Ingredients, INCI). INCI to system nazewnictwa dla składników używanych w produktach kosmetycznych na całym świecie, który umożliwia jednolite identyfikowanie substancji niezależnie od kraju czy języka.

Dowiedz się więcej: https://www.products.pcc.eu/pl/inci/polysorbate-60/

Zestaw opakowań kosmetycznych, w tym biała butelka, słoiczek z kremem, przezroczysta butelka z pompką, tubka i inne opakowania na białym tle.

Sorbitol a zdrowie — korzyści i możliwe skutki uboczne

Z medycznego punktu widzenia, sorbitol przynosi korzyści jako alternatywa dla cukru — szczególnie dla osób z cukrzycą, ze względu na niższy indeks glikemiczny (IG 9) oraz niską zawartość energetyczną (ok 2,4-2,6 kcal/g). W ten sposób kaloryczność sorbitolu jest niższa o ok. 30-35% od sacharozy.

Sorbitol (E420) jest  zatwierdzony przez Amerykańską Agencję ds. Żywności i Leków (FDA) jako substancja powszechnie uznawana za bezpieczną (GRAS). Tożsamość składnika o bardzo niskiej toksyczności została potwierdzona w badaniach na zwierzętach, gdzie dawka śmiertelna (LD50) wynosiła 15,9 g/kg masy ciała, co dla dorosłego człowieka oznacza około 1 kg sorbitolu. Mimo to może on hamować wchłanianie fruktozy, przekształcając się w nią i blokując transporter GLUT-5, co u osób wrażliwych może prowadzić do dyskomfortu jelitowego.

Obecnie brak jest jednoznacznych badań dotyczących przeciwwskazań stosowania sorbitolu przez kobiety w ciąży, jednak dostępne publikacje sugerują, że poliole (spożywane z umiarem) są bezpieczne.

Alternatywy dla sorbitolu — co warto wiedzieć?

  • Ksylitol — inny alkohol cukrowy, który ma podobne właściwości do sorbitolu, ale jest uważany za korzystniejszy dla zdrowia jamy ustnej (tj. nie powoduje próchnicy). Ksylitol ma również niższy indeks glikemiczny niż sorbitol oraz nie jest on metabolizowany z udziałem insuliny, dlatego też zaleca się go diabetykom. Może być stosowany do żywienia pozajelitowego. Wielokrotne badania wskazują również, że ksylitol jest prebiotykiem — tj. wspomaga rozwój „dobrej” flory bakteryjnej.
  • Erytrytol — alkohol cukrowy o najmniejszej wartości energetycznej dostępnej na rynku. Osiąga około 80% słodkości tradycyjnego cukru — tj. przyjmuje się, że dla porównania słodkości z sacharozą, która ma wartość bazową 1, słodkość erytrytolu mieści się w przedziale 0.6 do 0.8. Badania wskazują, że nie wpływa on na wzrost i skład mikroflory, ale może w niewielkim stopniu potęgować wzrost produkcji krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych.
  • Stewia — ekstrakt z liści stewii jest naturalnym słodzikiem, który nie zawiera kalorii i ma wyjątkowo wysoki poziom słodyczy bez wpływu na poziom glukozy we krwi. Jest często wykorzystywany w produktach przeznaczonych dla diabetyków.
  • Maltitol — podobny do sorbitolu, który jest często używany jako zamiennik cukru w produkcji słodyczy, w tym czekolady. Maltitol ma słodkość zbliżoną do sacharozy i mniejsze prawdopodobieństwo wywołania reakcji glikemicznej niż zwykły cukier.
Źródła:
  1. Silveira, M., & Jonas, R. (2002). The biotechnological production of sorbitol. Applied microbiology and biotechnology, 59, 400-408.
  2. Ciekańska, A., & Lesiów, T. (2020). Aspekty prawne związane ze stosowaniem substancji słodzących, w tym polioli. Engineering Sciences And Technologies, 2020(1(36), 27-56. doi: 10.15611/nit.2020.36.02

Komentarze
Dołącz do dyskusji
Brak komentarzy
Oceń przydatność informacji
- (brak)
Twoja ocena